Hoe Freud te werk ging bij het toetsen van zijn theorie

"Hoe kan ik in 's hemelsnaam toegang krijgen tot dat onbewuste?" Dat was het probleem van Freud. "Want als ik aan die patiënt vraag: "Vertel eens, wat zit er in je onbewuste?" dan staat hij met z'n mond vol tanden, hij weet dat niet. En ik kan er niet inkijken, ik heb geen psychoskoop waarmee ik in zijn onbewuste kan kijken." Toen bracht Freud zich iets in herinnering, iets wat we allemaal uit het alledaagse leven kennen. Freud begon zich te realiseren dat je verschillende vormen van bewustzijn kunt onderscheiden. Freud sprak over niveaus van bewustzijn, en ik denk dat we dat begrip niet moeten laten vallen, want het is inderdaad een kwestie van niveaus. Zo'n specifieke vorm van bewustzijn manifesteert zich bijvoorbeeld in de droom, een andere vorm in het dagdromen, en weer een andere in de diepe rust vlak voor het inslapen. Freud ging er dus van uit dat de verdrongen inhouden ergens in de persoon opgeslagen moesten zijn. De persoon zou echter niet in staat zijn deze inhouden in zijn bewustzijn op te roepen. Toen dacht Freud: misschien is er iets van deze inhouden te merken wanneer de persoon in een toestand is waarin de verdringende werking van het Ego minder is, in een zeg "verlaagde toestand van bewustzijn" (Janet, een tijdgenoot van Freud, en een psycholoog van minstens hetzelfde kaliber, spreekt van "l'abaissemant du niveau mental"). Freud dacht dus: "Het zou mogelijk kunnen zijn dat we in die specifieke toestand toegang kunnen hebben tot de verdrongen inhoud." De persoon kan zich een droom herinneren. Als die ervaringen als zodanig naar voren zouden komen in zijn droom, dan zouden ze toch weer tot bewustzijn komen. Dat mag niet. Dat zou immers de verdringing verstoren. Freud komt dan op het idee aan te nemen dat in de droom de verdrongen inhoud aan bod kan komen doordat zij in vermomming (niet herkenbaar) verschijnt. Zo kunnen de ervaringen toch op een of andere manier aan bod worden. Maar de inhoud is uiteraard niet volledig bewust. De persoon weet in feite niet dat de vermommingen verwijzen naar de verdrongen inhouden. Het is ook mogelijk, dat ze in een nauwelijks verholen vorm te voorschijn komen, maar niet tijdens de slaap, in een droom, maar bv. tijdens hypnose. Dan moet het wel zo zijn dat de persoon zich later niet meer kan herinneren wat hij ervaren heeft, want dan wordt de inhoud weer bewust, met alle er aan verbonden gevoelens. Dus er mag wel sprake zijn van een minder verholen vermomming, die zelfs op den duur helmaal weg kan vallen, als het maar onder hypnose gebeurd en als het maar zo is dat de persoon zich daarna totaal niet meer kan herinneren wat er is gebeurd tijdens de hypnose. Wanneer de hypnotiseur daar voor zorgt kan het misschien zo zijn dat de inhouden zich in een nauwelijks verholen of zelfs volledig niet meer vermomde vorm manifesteren. Freud dacht: "Ik moet naar de dromen van mensen gaan kijken. Wat ik dan niet zal vinden zijn de ervaringen zelf. Maar wat ik wel zal vinden zijn vermommingen daarvan. Dus ik moet gaan kijken of ik die vermommingen vind en of ik een soort vertaling kan maken van de vermomming naar de verdrongen inhoud. Als ik de persoon onder hypnose breng kan ik mischien de verdrongen inhoud in niet verholen vorm oproepen, wanneer ik maar de instructie geef dat de persoon zich later in waaktoestand niet meer herinnert wat hij heeft meegemaakt Als ik het bestaan van de verdrongen inhouden op deze wijze aan kan tonen dan weet ik dat mijn idee klopt." Het is duidelijk dat Freud op grond van zijn theorie predikties heeft gemaakt. Deze predictie bleken bij nader onderzoek ook redelijk te kloppen. Met de dromen zat het natuurlijk een beetje moeilijker want daar is sprake van vermommingen. En als je geen goed vertaalsysteem hebt dat je vertelt hoe je die vermommingen moet interpreteren dan weet je nog niet waar je aan toe bent. Bovendien moet het vertaalsysteem op zich ook op zijn juistheid getoetst worden. Vandaar dat Freud zeker in het begin ook erg veel belangstelling voor hypnose had, omdat hij daar op een meer directe manier zijn predikties kon controleren.