De syntaxis van de moderne krant
Het Grid
Het grid vormt de basis voor een overzichtelijke visuele infrastructuur. Het grid is de basisvorm van de krant. De inhoud verschilt van dag tot dag, het grid niet. Het grid is de enige vaste waarde van de krant en dat geld voor iedere krant. Want hoewel iedere krant er op het oog anders uitziet, is iedere krant opgebouwd op een onderliggend grid.


Het grid wordt gebruikt om de ruimte op de pagina in te delen in nieuwe ruimten. Binnen deze nieuwe ruimte krijgen de artikelen, illustraties en andere opmaakkenmerken hun plaats. Hieronder zullen we uitleggen hoe het lijnenspel van het grid in zijn werk gaat en hoe het er in de praktijk uitziet aan de hand van voorbeelden.
Het ontwerpen van een grid
Het gebruik van een grid is het design-principe dat de basis vormt voor de krant. Het grid is opgebouwd uit zowel verticale- als horizontale lijnen. Deze lijnen vormen de fundering. De lijnen zorgen ervoor dat de inhoud in verschillende porties kan worden verdeeld, zodat het aangenaam is om er naar te kijken. Let daarbij wel op dat het grid de fundering is om de inhoud te structuren, maar dat het voldoende flexibel blijft om de (verschillende) inhoud te kunnen verwerken.
Het Grid is te onderscheiden in een verticaal grid en een horizontaal grid.
Het verticale grid is eigenlijk niets anders dan het indelen van het papier in verschillende kolommen en de tussenruimte tussen deze kolommen.
Het horizontale grid bevat drie punten:
- het lettertype of lettersoort dat je gaat gebruiken
- de grootte van de letter
- de afstand tussen de regels.
Deze drie onderdelen vormen de basis voor het vaststellen van het horizontale grid.

Uitgangspunt bij het vaststellen van het verticale grid is het formaat van het papier. Het maakt natuurlijk nogal wat verschil of je A4, A3 (tabloid) of A2 (broadsheet) gebruikt voor je publicatie. Een A4-formaat papier indelen in zes kolommen levert natuurlijk een weinig leesbare tekst op. Een A2-formaat papier indelen in zes of zelfs acht kolommen daarentegen is heel gebruikelijk en goed leesbaar. .

Deze onderverdeling in halve kolommen moet zorgen voor een grotere flexibiliteit van het (ontwerp van het) grid. Er zijn zo meer combinaties mogelijk om de informatie vorm te geven. Dit is vooral handig bij de in de VS veel gebruikte mugshots.

'Mugshots' van Bill Gates en Mohammed B.
(Telegraaf)
Mugshots zijn de kleine pasfoto-achtige of politiedossier foto's van personen. In Nederland zien we dat De Telegraaf dit soort foto's ook vaak gebruikt.
De meeste Nederlandse kranten (die in broadsheet verschijnen) gebruiken meestal een verticaal grid met acht kolommen. Door de opkomst van het tabloidformaat is een grid met vijf kolommen populair geworden.
Het verschil in opmaak van Het
Parool als broadsheet (A2) en Tabloidformaat (A3)
Amerikaanse dagbladen laten eerder een voorkeur zien voor vijf of zes kolommen. Veel Amerikaanse kranten zijn ook smaller dan Europese kranten.
Een ander belangrijk punt bij het maken van een verticaal grid is de
hoeveelheid tussenruimte die wordt gebruikt tussen de kolommen. Over het algemeen is het zo dat het gebruik van meer "witruimte" tussen de kolommen de leesbaarheid ten goede komt en meer nadruk legt op de verhalen/ artikelen.
Witruimten worden op de redactie echter niet altijd juichend ontvangen, omdat dit ten koste gaat van de redactionele ruimte.
In de voorpagina van de Volkskrant hierboven zie je dat verticale grid uit 8 kolommen bestaat. Let echter op de twee kolommen helemaal rechts. Daarin wordt met de verticale grid gespeeld. De meest rechtse is eigenlijk een halve kolom en die daar links van 1,5 kolom. De regels voor de grid liggen dus niet vast. Een goede designer kan er mee spelen, juist omdat het - zoals hierboven met het landkaartje en het weerbericht - functioneel is om van de strakke vorm van acht kolommen af te wijken.
Samenvattend kunnen we stellen dat het horizontale grid wordt gevormd door het lettertype, de grootte ervan en de afstand tussen de regels. Het horizontale grid wordt in zijn vrijheid voornamelijk beperkt door het papierformaat. Hierboven zijn slechts aandachtpunten genoemd, waarmee rekening gehouden dient te worden bij het maken van een grid. Vaste regels of wetten zijn niet te noemen. Dit wordt duidelijk als je verschillende kranten (en het onderliggende grid waarop ze gebouwd zijn) naast elkaar legt.
"One of things that seperates mediocre design from very
good design is the use of the grid. The grid to a designer is like sharp
tools to the woodcrafter. You can't see them in the finishing product,
but the quality shows in the craftmanship"
Typerende vormgevingskenmerken van kranten
Er geen vaste theorie over het vormgeven van kranten. Of zoals de
vormgever Mario Garcia (onder andere verantwoordelijk voor de nieuwe vormgeving van Het Parool) zegt:
"Our newspaper design process is not derived from any
formula or particular style. There are no theories of newspaper design. Newspaper design is deeply rooted in practical realities and is more
organic than any abstract theoretical process. Newspapers must fit in
with their city, their readers, and the communities they serve. Each
newspaper must have its own identity and personality".
Toch zijn er een aantal belangrijke kenmerken die het uiterlijk van de
huidige (moderne) kranten bepalen. Een aantal van die kenmerken
hebben we bij de historische ontwikkeling, zoals hierboven beschreven, reeds gezien. Hier zullen we er wat verder op ingaan.
De "traditionele" opmaak heeft plaatsgemaakt voor een "moderne" lay-out. Deze moderne opmaak wordt gekenmerkt door "readability, clarity, organization order" (Barnhurst and Nerone, 1991). Dit komt vooral tot uiting in horizontale lay-out, het gebruik van vereenvoudigde koppen,
van veel visuele elementen en een duidelijke organisatie (beter is
misschien te spreken over hiÎrarchie) op de pagina. Hoewel het
onderzoek van Barnhust and Nerone (1991) zich richt op kranten in de Verenigde Staten zijn een aantal van de hierboven beschreven
kenmerken ook duidelijk van toepassing op de Nederlandse kranten.

'Verticale' opmaak uit 1930
(links) en 'Horizontale' opmaak uit 1980 (rechts)
Als je de bovenstaande opmaak van de NRC van 7 september 1930
vergelijkt met het NRC-Handelsblad van 30 april 1980 wordt duidelijk
dat ook voor de Nederlandse situatie geldt dat kranten al geruimte tijd horizontaal worden opgemaakt. Artikelen worden "verdeeld" over
meerdere kolommen in plaats van slechts één kolom. Hierdoor is s
prake van 'horizontale' lay-out. Ook is te zien dat in deze Nederlandse
kranten niet minder maar juist meer kolommen worden gebruikt. Toch
lijkt door de horizontale opmaak dat het aantal kolommen is afgenomen waardoor het NRC-Handelsblad een overzichtelijke uitstraling heeft
gekregen. De horizontale opmaak maakt het tevens mogelijk de kop
over een groter aantal kolommen te verdelen, waardoor er minder
vaak sprake hoeft te zijn van een zogenaamde stapelkop. Het aantal
"decks" van de gemiddelde kop neemt af, maar het gevolg is dat de
gemiddelde lengte van de kop juist toeneemt, waardoor er meer nadruk op de kop kan worden gelegd.
Het meest opvallende verschil tussen de horizontale en verticale
opmaak is dat er sprake is van een duidelijke organisatie of hierarchie op de pagina. Barnhurst and Nerone (1991) verklaren dit door te
zeggen dat
"the direction of change was toward making the front page a more efficient map of the news for readers. The front page of 1885
was a dense jungle of diversity, randomness and complexity, leaving it to the reader to make sense ‚ or draw a map ‚ of the world. Gradually, newspapers lost the habit of placing dozens of stories on the front
page in narrow columns. The contemporary front pages are far more
tightly structured and sparsely populated; they also bear frequent
evidence of the newspaper's concern to map the world for its readers".
De belangrijkste functie voor de "moderne" krant is kortom dat de krant (of zijn vormgeving) als het ware functioneert als een plattegrond voor de gebruiker/ lezer. Een mogelijke reden voor deze functie van de krant is in de inleiding reeds gegeven. De krantenlezer van tegenwoordig is
niet zozeer een lezer, maar meer een "scanner". De krant neemt de
lezer bij de hand en leidt hem door de krant naar de voor hem
interessante artikelen.
De lezer als scanner wordt meer en meer bediend
"The first thing we need to understand is how people read. Actually, they don't. They scan"
(John Miller, www.Garcia-Media.com)
Steeds meer en verschillende media vragen om de gelimiteerde
aandacht van de mediagebruiker. Er moeten dus onherroepelijk keuzes worden gemaakt. Want zoals Richard Saul Wurman stelt:
"A weekday edition of the New York Times has more
information than the average person was likely to come across in a
lifetime in 17th century England".
In een periode waarin het informatie-aanbod groot en tijd schaars is, is het logisch dat mensen op zoek gaan naar informatie die voor hen
interessant of relevant is; scannen wordt in de hand gewerkt. We
hebben het woord 'scanner' nu al een aantal keren laten vallen, maar
wie of wat is een scanner?
"The scanner is the person who reads headlines, looks at
photos and reads cut lines, and summaries. The person we call the
multi-tasker, who needs something smaller. A scanner is characterized by impatience. The sort who only looks at pictures and reads anything
that's 12-point or bigger, is used to clicking and scroling online - and
does that on the printed page as well" (Mario Garcia)
Uit deze beschrijving van de huidige krantenlezer valt af te leiden dat
dit soort "leesgedrag" directe gevolgen heeft voor het uiterlijk van de
krant. De aandacht van een scannende lezer gaat vooral uit naar foto's en headlines (koppen). Verder leidt het ongeduldige karakter ertoe dat de voor de scannende lezer relevante informatie makkelijk te vinden
moet zijn.

De Telegraaf van 4 december 2004: voer
voor scanners
De scannende lezers moet makkelijk door de krant kunnen navigeren,
op zoek naar de voor hem of haar interessante artikelen. De krant
moet als plattegrond fungeren, waardoor de "scannende" lezer
makkelijk zijn weg kan vinden. Een moderne krant biedt een "scannende lezer" dan ook voldoende mogelijkheden, zoals uit de hierboven reeds gegeven beschrijving van de geÎvolueerde krant valt op te maken.
"Effective content presentation makes it immediately
obvious what is available and where to quickly find it`The clearer you can present the stuff readers want or an amazingly simple path to it,
the more satisfying their experience will be"
In de Nederlandse dagbladen vinden we een groot aantal verschillende navigatiemiddelen die het vinden van de (relevante) informatie
eenvoudig moeten maken. Hieronder zullen we een aantal van deze
hulpmiddelen laten zien.

Navigatiebalk en -ladder uit de Volkskrant
Verder is luiheid een andere veel gehoorde kwalificatie over het (lezers) publiek. Je zou echter ook kunnen zeggen dat de lezer druk, druk,
druk is waardoor de behoefte aan media die informatie selecteren,
ordenen en bewerken toeneemt. De krant is zo'n medium die voor het
publiek selecteert, ordent, uitlegt en vervolgens op een professionele
manier presenteert. Kranten bevatten buitengewoon veel informatie die je al scannend kunt selecteren op de persoonlijke relevantie. Televisie
en radio presenteren je veel meer jun (beperkte) selectie. Internet
ontbeert daarentegen veelal een journalistieke hand. Alles is te vinden maar ook alles is vooralsnog even relevant. De populariteit van goede
zoekmachines als Google is daarom ook goed te verklaren.
Zowel voor de scannende lezer als voor de "luie c.q. drukke" lezer (in
hoeverre verschillen ze van elkaar?) geldt dat de vormgeving van de
huidige kranten aan de wensen voldoet. Door informatie te selecteren, ordenen, bewerken en overzichtelijk te presenteren kunnen beide deze
lezers met de krant uit de voeten. Hieronder een paar voorbeelden van beslissingsmomenten waarop de lezer kan besluiten het verhaal te
lezen of verder te zoeken naar een interessanter artikel.
Navigatiemiddelen om snel de gewenste informatie te vinden
Voorpagina met het belangrijkste nieuws van de dag.
Traditiegetrouw bevindt de "opening" van de krant (het belangrijkste
nieuws) zich linksboven op de pagina.
Grote koppen om belangrijk nieuws aan te geven. Daarnaast geven de koppen relatief veel attenderende informatie die weinig inspanning
kost. De lezer kan daarna zelf beslissen of het hele artikel gelezen
wordt of niet.
Foto's om belangrijk nieuws te benadrukken.
Artikelen zijn zo opgebouwd dat het belangrijkste nieuws aan het
begin van het artikel te vinden is. Is de informatie voldoende (of toch
niet relevant), dan kan de lezer besluiten niet verder te lezen.
Niet alle artikelen zijn even belangrijk. De krant kan dit aan de
lezer communiceren door de grote van het artikel en de plaats in de
krant waar het artikel gepubliceerd wordt.
Scannen: het gebruik van foto's
Iedere (voor)pagina van een krant laat wel één of meer foto's, wel of
niet in kleur, zien. Krantenfoto's worden vaak groot afgedrukt en zijn
daarom ook vaak beeldbepalend voor het uiterlijk van de krant. Vaak is deze foto boven de zogenaamde "vouw" van de krant te vinden. Een
logische plaats, zeker voor kranten die het moeten hebben van de losse verkoop in de kiosk. De kranten liggen dan zo gestapeld dat de foto een blikvanger op de pagina wordt. Zogenaamd "eye-tracking-research",
onderzoek waarbij de bewegingen van de ogen worden geregistreerd terwijl de persoon ergens naar kijkt, heeft aangetoond dat voor de meeste lezers geldt dat het eerste element waar op een pagina naar wordt
gekeken de foto (en graphics) is. De foto vormt een ingang.


(Bron: http://www.namahn.com/
resources/documents/note-eyetracking.pdf)
Proefpersoon die het eye-track onderzoek ondergaat.
Deze foto is genomen tijdens het onderzoek uitgevoerd
door het Poynter Institute (1991)
Bron: http://www.poynter.org
Veel kranten geven de voorkeur aan één dominante foto op de voorpagina (zoals bijvoorbeeld de Volkskrant). Andere dagbladen, zoals de Telegraaf, worden weer gekenmerkt door het gebruik van meerdere grote en kleine foto's op de voorpagina. Ook hier geldt weer: een vaste (goede) regel is niet te geven.
Vaak kiezen kranten ervoor om slechts één foto te gebruiken, omdat bij het gebruik van vijf of zes foto's (waar er niet één echt uitspringt) de ogen over de pagina blijven rollen ("You must give the reader a reason to stop and look at the page"). Bij het gebruik van meer visuele elementen zorgt men er doorgaans voor dat slechts één visueel element dominant op de pagina komt. Mario Garcia noemt het gebruik van een dominant visueel element (het kan ook een zogenaamde infographic zijn) een "center of visual impact", kortweg CVI.
Een dergelijke CVI betekent dat één visueel element op de pagina ongeveer drie keer groter moet zijn dan de (eventueel) andere visuele elementen op de pagina. Dit visuele element moet de lezer de krant als het ware intrekken. "A CVI is essential and is the simpliest formula to guarantee a sense of proportion and balance, and to ensure design succes" ("When a reader opens the paper or magazine, one visual element should immediately attract her eye"). Anderen zijn de mening toegedaan dat meer visuele elementen de lezer ook meer mogelijke ingangen biedt en kiezen daarom voor het plaatsen van meer visuele elementen in de kolommen van de krant.
De wijze van kadreren van een foto is nogal eens onderwerp van een polemiek. Is het toeval dat de fotograaf (in militaire outfit) op de eerste foto buiten uit het kader is gehouden?
