Iets over het begrip "waar"

Men zegt wel eens: "Een theorie is juist.", of "De prediktie klopt." Wat betekent dat: het is juist, het klopt, iets is waar? U moet niet te diepzinnig over het begrip "waar" nadenken. Waar, dat zeg je in de eerste plaats van een uitspraak, de woordjes waar en niet waar, dat zijn woordjes die betrekking hebben op een uitspraak, een uitspraak over de werkelijkheid. Als U iets zegt over de werkelijkheid, bv. Toon Hermans zit in de kamer hiernaast of morgen gaat de zon op, dan is zo'n uitspraak niet normatief. U kunt bv. ook zeggen: statistiek is niet nodig voor de psychologie. Dat is ook een uitspraak. Daar kun je over diskussieren, maar het is geen uitspraak over de werkelijkheid. Het is een normatieve of evaluatieve uitspraak. Er wordt gezegd dat iets hoort of niet hoort. Dat soort uitspraken bedoel ik niet; maar bv. wel: op Mars is leven. Wanneer is een dergelijke uitspraak waar? Wanneer bij controle in de werkelijkheid blijkt, dat, datgene wat gezegd wordt, het geval is. Voorlopig kunt U gewoon zeggen: als hij het over waar heeft bedoelt hij: bij controle blijkt het in de werkelijkheid te kloppen. Als datgene wat gezegd wordt klopt is de uitspraak waar; als het niet klopt, niet. Eigenlijk op dezelfde manier als bij een getuigenverslag voor de rechtbank. De getuige verklaart dat hij niets anders dan de waarheid zal zeggen. Maar "De Waarheid" als zodanig zegt hij niet; wat hij bedoelt is dat hij uitspraken zal genereren die bij eventuele controle ook inderdaad het geval zijn, dat hij geen uitspraken zal voortbrengen die niet het geval zijn. Vandaar dat, een rechter aan een getuige niet vraagt om een oordeel uit te spreken. Het zal U opgevallen zijn dat de getuige nooit zal zeggen: "Ja, ik vond het slecht." of "Ik vond het goed." Dus geen evaluatie, hij moet gewoon zeggen wat hij gezien heeft, of gevoeld, of gehoord, kortom datgene wat hij heeft waargenomen. Het wetenschappelijk bedrijf is een soort rechtszaak, waarin je probeert iets aan te tonen. Een wetenschapsman zit a.h.w. in de positie van een officier van juistitie. Die moet op een gegeven moment zeggen: "Nou, ik heb dit gezien, ik denk dat het zo is, ik heb die en die prediktie gemaakt." Hij draagt materiaal aan voor zijn standpunt en soms neemt hij de rol van de advokaat in, dan probeert hij te ontzenuwen wat een ander zegt. Dat is in de wetenschap ook nodig: kritiek. Dus als op een gegeven moment iemand een opmerking maakt, dan hoor ik daar naar te luisteren. De ander moet kontinu de kans krijgen om te proberen wat je beweert te ontzenuwen.